Маҷаллаи Сафо
Шеъру адаб
Чеҳра
Маслиҳати муфид
Номаҳо
20 мар 15:17АСОСӢ / Ахбор / Саноат ва кишоварзӣ / Рушди деҳот, сайёҳӣ ва ҳунарҳои мардумӣ / Ҷамъият / Фарҳанг / Иҷтимоъ / Иқтисод
Ҳифзи пиряхҳо – ҳифзи ояндаи инсоният
“Ба мақсади тақвияти минбаъдаи ин масъалаи муҳим мо якҷо бо шарикони худ тасмим гирифтем, ки лоиҳаи қатъномаи Маҷмааи Умумии Созмони Милалро оид ба эълони Даҳсолаи илмҳои қутбшиносӣ ва яхшиносӣ пешбарӣ намоем”
Эмомалӣ Раҳмон
Имрӯз тағйирёбии иқлим, хатарҳои офатҳои табиӣ ва масъалаҳои гуногуни биологӣ боиси нигаронии аҳли ҷомеаи ҷаҳонӣ гардидааст. Хусусан, тағйирёбии иқлим ба обшавии босуръати пиряхҳо оварда мерасонад. Албатта, ин коҳишёбӣ ва обшавии пиряхҳо боиси кам шудани захираҳои оби тоза мегардад. Пешгирӣ аз ин хатари экологӣ амри зарурист.
Дар ин мавзуи муҳим бо дотсенти кафедраи география ва сайёҳии Донишгоҳи давлатии Кӯлоб ба номи Абуабдуллоҳ Рӯдакӣ, номзади илми география Ҷумахон Баротов суҳбате оростем, ки онро пешниҳоди шумо, хонандагони маҷаллаи “Сафо” менамоем.
- Устод, нахуст дар бораи пиряхҳо ва майдони умумии онҳо маълумот медодед.
- Пиряхҳо яке аз унсурҳои муҳими табиат маҳсуб ёфта, манбаи асосии оби тозаи ошомиданӣ ба шумор мераванд. Ба ҳиссаи онҳо 213 ҳиссаи оби нӯшокӣ рост меояд. Ҳаҷми оби пиряхҳо 30 миллион км3-ро ташкил медиҳад. Донишманди машҳури рус С. В. Калесник ҳанӯз соли 1939 қабати барфу яхро хионосфера номида буд. Мувофиқи маълумоти академик В.М. Котянов пиряхҳо метавонанд то 700 соли дигар дарёҳои сайёраро бо об таъмин намоянд.
Қобили зикр аст, ки майдони умумии пиряхҳои ҷаҳон ба 16 млн км2 мерасад. Бо ибораи дигар пиряхҳо 11 фоизи сатҳи хушкиро ташкил медиҳанд. Бо дарназардошти шароити иқлим ва орографӣ пиряхҳо дар сатҳи хушкӣ нобаробар ҷойгир шудаанд. Аз ҷумла, 98 фоизи пиряхҳо дар минтақаҳои қутбӣ ва наздики қутбӣ воқеъ гардидаанд.
Вобаста ба ин, масоҳати пиряхҳои материкӣ ва ҷазиравӣ нисбат ба пиряхҳои кӯҳӣ бештар мебошанд. Яхбандии кӯҳӣ ҳамагӣ 1,5 фоизи майдони пиряхҳои ҷаҳонро ташкил медиҳад.
Бояд зикр намуд, ки пиряхҳо дар давраҳои гузаштаи геологӣ низ мавҷуд буданд. Яхбандиҳои аз ҳама қадимтарин дар таърихи геологии замин 2 миллиард сол пеш (дар давраи протерозой) ба амал омадаанд. Чунин яхбандиҳо дар давраҳои палеозой ва мезозой низ ба қайд гирифта шудааст. Дар таърихи геологии Замин яхбандии аз ҳама бузургтарин дар давраи чорум (давраи кайнозой) ба амал омадааст, ки бо номи яхбандии бузурги чорумин маълум аст. Майдони яхбандии бузург 45 миллион км3 (30 фоизи сатҳи хушкӣ)- ро ташкил медод ва асосан нимкураи шимолии сатҳи Заминро фаро гирифта буд. Чунин яхбандии бузургро таърихи геологии замин то ҳанӯз ёд надорад.
- Дар бораи пиряхҳои Тоҷикистон, кӯлҳои пиряхӣ ва захираҳои оби тоза чӣ гуфта метавонед?
-Ҷумҳурии Тоҷикистон яке аз марказҳои бузурги яхбандии ҷаҳон ба шумор меравад. Аз рӯйи маълумоти пиряхшиносон дар қаламрави ҷумҳурӣ 8492 пирях мавҷуд буда, майдони онҳо ба 8,5 ҳазор км2 мерасад. Ҳаҷми оби пиряхҳо 475 км3-ро ташкил медиҳад. Қисми зиёди пиряхҳоро пиряхҳои миёна ва хурд дар бар мегирад. Пиряхҳои калон 18-тоянд. Пиряхҳо аз баландиҳои 3800 то 5200 метр паҳн шудаанд. Аз ҷиҳати морфологӣ пиряхҳоро ба чор навъ тақсим мекунанд: водигӣ, карагӣ, овезон ва нишебии кӯҳҳо.
Ҳудуди Тоҷикистон ба се ноҳияи яхбандӣ ҷудо карда мешавад. Ноҳияи якуми яхбандӣ – қаторкӯҳҳои Академияи илмҳо, Пётри I, Ванҷ ва Дарвозро дар бар мегирад. Бо ноҳияи дуюми яхбандӣ қаторакӯҳҳои Паси Олой ва Зулумарт тааллуқ доранд.
Ноҳияи сеюми яхбандӣ минтақаи Зарафшонро (қаторкӯҳҳои Зарафшон, Туркистон ва Олтой) фаро мегирад. Пиряхҳо дар ҳавзаи дарёҳои Қаратоғ, Панҷ, Кофарниҳон, Сурхоб, Хингоб, Муқсу, Ванҷ, Язғулом, Бартанг, Мурғоб, Ғунд, Қизилсу ва Зарафшон ҷойгир шудаанд.
Аз ҷиҳати теъдоди пиряхҳо ҳавзаи дарёи Ғунд (1349) дар ҷойи якум, дарёи Муксу (1004) ҷойи дуюм ва дарёи Мурғоб (879) адад дар ҷойи сеюм қарор дорад.
- Оқибати обшавии бошиддати пиряхҳо ба чӣ оварда мерасонад?
-Майдони яхбандии имрӯзаи Тоҷикистон осори ками яхбандии қадим ба ҳисоб меравад. Дар тули ҳазорсолаҳо масоҳати яхҳо кам гардидааст. Ба ин таҳнишастҳои пиряхӣ (моренаҳо) шаҳодат медиҳанд. Пиряхҳо индикатори табиат буда, тағйирёбии иқлимро муайян мекунанд.
Тағйирёбии иқлим ба тамоми унсурҳои табиат таъсир мерасонад. Аблятсияи (обшавии) пиряхҳо гувоҳи ин гуфтаҳост. Гармшавии иқлим бештар дар ноҳияҳои қутбӣ ва наздиқутбӣ ба мушоҳида мерасад. Аз ҷумла, таназзули яхҳои Арктика идома дорад ва онҳо бошиддат об мешаванд.
Тадқиқоти олимон ва коршиносон гувоҳӣ медиҳанд, ки майдони яхҳо дар кӯҳҳои Алп, Тиёншон, Қафқоз, Тибет, Ҳимолой коҳиш ёфтааст. Пиряхи Хирсон дар саргаҳи дарёи Ванҷоб ҷойгир буда, зери хатари обшавӣ қарор дорад. Обшавии пиряхҳо дар кишвари мо низ ба мушоҳида мерасад. Дар робита ба ин масъала Пешвои миллат, Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зимни баромад аз минбари баланди СММ иброз намуданд, ки дар садсолаи охир дар кишвари мо беш аз 1000 пиряхҳои хурд нобуд гардидааст.
Аз ҷумла, пиряхи бузургтарини Тоҷикистон - Федченко (ҳоло Ванҷях) аз солҳои 70-уми асри ХХ то имрӯз 1-1,5 км2 об шудааст. Пиряхи Гармо аз соли 1932 то соли 2005 то 7 км кӯтоҳ шудааст. Чунин обшавӣ дар дигар пиряхҳои кишвар ба назар мерасад. Тайи солҳои охир кам гардидани майдони пиряхҳо ва бо суръат об шудани онҳо оқибатҳои вазнини иҷтимоӣ, иқтисодӣ дошта, норасоии оби тозаи ошомиданӣ, кам шудани маҳсулоти кишоварзӣ, паҳн гардидани бемориҳои гуногуни сироятӣ ва дигар паёмадҳои нохушро ба миён меорад.
-Роҷеъ ба ташаббусҳо ва пешниҳодҳои Пешвои муаззами миллат, Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон оид ба оби тоза ва ҳифзи пиряхҳо чӣ гуфта метавонед?
-Боиси ифтихор аст, ки ташаббусҳои наҷибу глобалии Сарвари давлати моро оид ба тағйирёбии иқлим, об барои рушди устувор пешгирии обшавии пиряхҳо ҷаҳониён хеле хуб пазируфтанд. Ташаббусҳои глобалии Ҳукумати Тоҷикистон зери роҳбарии Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон оид ба об, ки то имрӯз пешниҳод гардидаву аз ҷониби созмони бонуфузи дунё – СММ пазируфта шуд, ба тариқи зайл аст:
1. Соли 2003 – “Соли оби тоза”.
2. Солҳои 2005-2015 – Даҳсолаи байналмилалии амал “Об барои ҳаёт”.
3. Соли 2013 – “Соли байналмилалии ҳамкорӣ дар соҳаи об”.
4. Солҳои 2018-2028 –Даҳсолаи байналмилалии амал “Об барои рушди уствор”.
5. Соли 2025 – “Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо”.
13 августи соли 2024 зимни баргузории Иҷлосияи 78 - уми Маҷмааи умумии Созмони Милали Муттаҳид қатъномаи нав таҳти унвони «Даҳсолаи амал барои илмҳои криосфера, солҳои 2025 - 2034» қабул гардид. Даҳсолаи мазкур ташаббуси шашуми ҷаҳонии Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон буда, аз ҷониби Тоҷикистон бо Ҷумҳурии Фаронса пешбарӣ гардидааст. Ин ташаббуси Пешвои миллат нуфузи Тоҷикистонро дар ҷаҳон боз як зина болотар мебарад.
Бо дастуру пешниҳоди Сарвари давлат соли 2018 дар назди Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Маркази омӯзиши пиряхҳо созмон дода шуд. Албатта, таъсиси ин марказ бо ташаббуси Пешвои миллат саҳифаи наверо дар илми пиряхшиносии олам боз кард.
- Устод, ба андешаи шумо дар оянда барои ҳифзи пиряхҳо кадом тадбирҳоро роҳандозӣ намудан зарур аст?
- Тибқи баъзе маълумотҳои Олимону коршиносон пиряхҳо то соли 2050 аз байн мераванд, аммо ин пешгӯӣ аст. Табиат боз қонунҳои худро дорад.
Яке аз омилҳои ҳифзи пиряхҳо ин кам кардани партови газҳои гулхонаӣ (парникӣ) ба атмосфера мебошад. Чи тавре ҳамагон медонанд, ҳиссаи Тоҷикистон дар партоби ин газҳо ба ҳаво ниҳоят кам аст, вале табиат сарҳад надорад. Ҷараёнҳои ҳаво ба масофаи ҳазорҳо километр ин гуна газҳоро бурда метавонад.
Афзоиш додани майдони ҷангалзорҳо дар ҳавзаи дарёҳо, истифодаи оқилонаи обҳои ҷорӣ, энергияи сабз ва истифодаи дурусти сарватҳои табиӣ, ҷорӣ намудани обдиҳии қатрагӣ дар соҳаи кишоварзӣ, таъсиси мамнуъгоҳҳои глятсиологӣ (пиряхӣ) тадбирҳои муҳим барои ҳифзи пиряхҳо ба шумор мераванд.
- Сипоси бепоён барои суҳбати самимӣ!
-Ташаккур!
Аъзамҷон Бобозода, шаҳри Кӯлоб
Добавить комментарий
Ахбор
Ёвон. Майдончаи варзишӣ ифтитоҳ шуд 12:26Нурализода Наргис: Мароми мо - баланд бардоштани мақоми зан дар ҷомеа 11:53Ҳифзи пиряхҳо – ҳифзи ояндаи инсоният 15:17ПАЁМИ ТАБРИКИИ РАИСИ ВИЛОЯТИ ХАТЛОН ДАВЛАТАЛӢ САИД БАХШИДА БА ҶАШНИ НАВРӮЗИ БАЙНАЛМИЛАЛӢ 15:11ДАСТОНИ ПУРҲУНАР 14:13Хирад раҳнамою хирад раҳкушой 12:13СУМАНАК 10:37Пешвои миллат эҳёгари Наврӯз 10:22
Маҷаллаи №6-2019
Серхонандаҳо
Хатлон 109 нафақагири аз 100 сола боло дорад
ПЕШАИ ПУРИФТИХОР
ХАТЛОН: АЁДАТИ МОДАРИ 104-СОЛА ВА СОБИҚАДОРЕ, КИ 62 СОЛ ИНҶОНИБ ОМӮЗГОР АСТ
Тақдими 100 000 сомонӣ ба ғолибон
Таҷлили Рӯзи Модар дар Хатлон
Хатлон. 113- солагии матбуоти тоҷик таҷлил шуд
ХОВАЛИНГ. МАТБАА СОҲИБИ ДАСТГОҲИ ЗАМОНАВӢ ШУД
Дар шаҳри Бохтар 350 ҳазор гул шинонида шудааст
Ёвон. Майдончаи варзишӣ ифтитоҳ шуд
Пешвои миллат эҳёгари Наврӯз
